आपल्या देशात लाखो तरूणांच्या शरीरात जन्मत:च स्कोलियोसिस असू शकतो. हा विकार उद्भवल्यानंतर जखडून ठेवणारं वेदनादायक जगणं वाट्याला येतं. ते टाळण्यासाठी, लवकर रोगनिदान हाच उपाय
जातीने अंगावर चढवलेली झूल झुगारून देण्याची धडपड करणारा एक दलित लोक कलावंत शिक्षणाचा रस्ता धरतो. पण पुन्हा एकदा तो त्याच सापळ्यात अडकतो. अजूनही सुरूच असलेला त्यांचा हा संघर्ष या बोधपटात टिपण्याचा प्रयत्न केला आहे
हरियाणाच्या सोनिपत जिल्ह्यातील कारागिरांनी दशकांपासून एक कसब जपलंय. ते पोरी, कुल्फी, टंकी नि थुटी अशा सुट्यासुट्या भागांपासून बनवतात ऐटबाज हुक्का! जो विराजमान होतो गावागावातील चौपालांवर. नि गुडगुडत सामील होतो गावगप्पा संमेलनात. अशा या हुक्क्याचं सांस्कृतिक स्थानमहात्म्य हे कारागिरच अधिक चांगलं सांगू शकतात
बैलांच्या गळ्यातील घुंगुरमाळा-घंट्या हाताने बनवण्याची कला अस्तंगत होतेय. रघुवीर विश्वकर्मांसारख्या कारागिरांनी हा पारंपारिक कलाविष्कार तगवलाय खरा पण या पेशातून भागत नसल्यानं छोट्याशा शेतजमिनीवर कास्तकारीशिवाय दुसरा पर्यायच नाही
सुशील विश्वकर्मासारखे बिहारमधले स्थलांतरित कामगार त्यांच्या उपजीविकेसाठी देशभर सुरू असलेल्या पायाभूत सुविधांच्या विकासप्रकल्पांवर अवलंबून आहेत. कारण त्यांच्यापाशी रोजगारासाठी राज्याबाहेर स्थलांतर करण्यावाचून दुसरा पर्यायच नाही
कधी काळी भटके, फिरस्ते म्हणून जीवन जगणाऱ्या या समुदायच्या वस्तीत आजच्या काळात मूलभूत सुविधांचा असलेला पूर्ण अभाव त्यांना आणखी उपेक्षेच्या गर्तेत लोटत आहे. पळणी कुमार यांनी त्यांच्या भूतकाळातील आणि वर्तमान काळातील जगण्याचा घेतलेला हा मागोवा
M. Palani Kumar, Priti David, Rukma Anil, Jayesh Joshi
